REDACTIE – Op 24 september 1898 werd een van de belangrijkste beeldhouwers van de 20e eeuw geboren, Charlotte van Pallandt. Ze leefde voor de kunst en liet een groot oeuvre achter van figuratief abstracte werken. Hiermee behoorde Van Pallandt tot De Groep van Figuratieve Abstractie. Maar wat kenmerkte deze kunstenaars?
De Groep van Figuratieve Abstractie
De Groep is een kunststroming ontstaan op de Rijksacademie van beeldende kunsten in de 20e eeuw. Jan Bronner, hoogleraar aan de Rijksacademie, wordt gezien als een van de grondleggers. Kunstenaars die deel uitmaakten van De Groep werkten vanuit bepaalde visies. Zo werd afstand genomen van emotie en werd er juist gefocust op de vorm. Ze geloofden in een duidelijk verband tussen kunst en ruimte, een werk stond niet op zichzelf. Daarnaast werkten de kunstenaars volgens de normen van de gulde snede. En werkten veel kunstenaars met een spanningsboog, ook wel arabesk genoemd. Allemaal stijlkenmerken van De Groep, maar een kunstwerk hoeft niet alle kenmerken in zich te hebben om onderdeel te zijn van deze stroming.
De werken van Eddy Roos voldoen bijvoorbeeld aan de normen van de gulde snede, hebben een spanningsboog en lijken één te zijn met de ruimte. Maar zijn figuren lijken vaak wel degelijk emotie te tonen. De werken van Van Pallandt hebben juist helemaal geen beweging in zich en geen emotie. Een goed voorbeeld is haar beeldhouwwerk van voormalig vorstin Wilhelmina. Zonder een naambordje zouden weinig mensen de koningin herkennen, ze heeft namelijk geen gezicht. Toch herkende haar dochter Juliana haar gelijk vanaf de zijkant. Aan die kant leek ze namelijk sprekend, de focus op vorm is soms al genoeg.
Bekendheid
Met deze ideeën heeft De Groep een belangrijke plaats ingenomen in het kunsthistorisch perspectief. Ze vroegen zich niet af: ‘Hoe is het beeld?’ maar ‘Hoe verhoudt het beeld zich in de ruimte?’. Deze manier van kijken, waarmee zij zich onderscheidden van andere kunstenaars, was kenmerkend. Ondanks deze vernieuwende manier van werken is dit kunstenaarscollectief bij veel mensen onbekend.
Dit heeft alles te maken met het onderlinge contact. In tegenstelling tot bijvoorbeeld de Cobra-beweging had De Groep geen vereniging met een bestuur of statuten. Daarnaast hadden ze onderling wel contact maar dat was vaak individueel en informeel. Er zijn daardoor nooit gezamenlijke tentoonstellingen gehouden en de grote bekendheid is uitgebleven.
Einde van De Groep
De Groep bestaat uit drie generaties, Van Pallandt behoort tot de tweede generatie. Een volgende generatie is uitgebleven omdat de Rijksacademie een andere weg in sloeg. Figuratieve kunst zou vooroorlogs en ouderwets zijn. Door deze opvatting werd abstracte kunst veel belangrijker. De traditie van het figuratieve kreeg een plek in een postdoctorale opleiding maar stond dus niet meer centraal op de Rijksacademie.
Charlotte van Pallandt
Hoewel Van Pallandt meer figuratief werkte dan abstract is ze door haar focus op vorm en ruimte wel degelijk onderdeel van De Groep. Pallandt beschreef haar werkwijze als volgt: ‘In elk portret wil ik het wezen van de geportretteerde weergeven. Eerst zoek ik de opbouw en compositie, dan maak ik het zo realistisch mogelijk. De weg van de realiteit naar de abstractie is niet voor niks. Karakteristieke punten van zo’n kop moeten er absoluut inzitten, dan kan ’t niet anders dan lijken.’
Abstract was de trend dus toen Pallandt een aantal van haar werken wilde schenken aan het Stedelijk Museum in Amsterdam sloeg de directeur het aanbod af omdat hij volgende generaties ‘niet wilde belasten met dergelijke kunst’. Er zou in de toekomst geen interesse meer zijn in figuratieve kunst. In 2019 liet Museum de Fundatie met een grote overzichtstentoonstelling van Van Pallandt zien dat figuratieve kunst nog steeds een belangrijke plek in de kunstwereld inneemt. Haar werken zijn nog altijd populair.
Hoewel De Groep geen prominente rol heeft gekregen in de kunstgeschiedenisboeken is het een collectief dat we niet mogen vergeten. Ze hadden een vernieuwende blik op kunst in de openbare ruimte die veel kunstenaars beïnvloed heeft. Om te voorkomen dat De Groep in de vergetelheid raakt, stichtte de beeldhouwer Eddy Roos de Stichting De Groep van de Figuratieve Abstractie op. Deze stichting brengt werken bij elkaar die vallen onder de stijlkenmerken van De Groep. Onder andere in Nationaal Beeldenpark de Havixhorst zijn veel beelden te zien, ook die van Pallandt.
Wil jij meer te weten komen over figuratief abstracte beeldhouwkunst? Bekijk dan zeker ook onze korte documentaire.
