“Een museum is een permanente instelling, niet gericht op het behalen van winst, toegankelijk voor publiek, die ten dienste staat van de samenleving en haar ontwikkeling. Een museum verwerft, behoudt, onderzoekt, presenteert, documenteert en geeft bekendheid aan de materiële en immateriële getuigenissen van de mens en zijn omgeving, voor doeleinden van studie, educatie en genoegen.”
Zo definieert de International Council of Museums (ICOM) de functie van het museum[1]. Deze definitie is echter niet uit de lucht komen vallen. Al vanaf 1946 veranderen de kenmerken die aangeven dat een bepaalde instelling ook daadwerkelijk een museum is. Dit heeft alles te maken met de veranderingen in musea en hun functie zelf. Zo werd in 1961 de functie ‘genoegen’ (als vertaling van enjoyment) in de definitie van ICOM opgenomen. En veel musea lijken zich, zeker nu, steeds meer op die functie te richten.
Beleving
Steeds meer musea presenteren hun collectie namelijk niet meer op de traditionele manier. In plaats daarvan wordt ingezet op interactie, en zelfs vleugen van entertainment. Kijk bijvoorbeeld naar het Spoorwegmuseum in Utrecht. Voordat dit museum in 2005 werd verbouwd, presenteerde het de geschiedenis van de Nederlandse Spoorwegen op tamelijk droge wijze. Tegenwoordig zijn er een achtbaan, interactieve simulator, theater, en een heuse walkthrough attractie te vinden. Geen vitrines, maar achtbanen. Het museum vertelt over het verleden door een beleving aan te bieden. Je leest niet over het verleden, maar je bént in het verleden.
De achtbaan van het Spoorwegmuseum
Het Spoorwegmuseum is niet het enige museum dat een beleving aan wil bieden. In steeds meer tentoonstellingen staat de beleving van de bezoeker centraal. De kunst wordt niet langer in een zogenaamde white cube gepresenteerd. In plaats daarvan wordt de bezoeker meegenomen in een speciaal gecreëerde omgeving, waarin alle aspecten van de ruimte bijdragen aan de beleving van de bezoeker.
Deze formule is succesvol. Het Spoorwegmuseum trekt meer dan 400.000 bezoekers per jaar.[2] En dit aantal blijft elk jaar stijgen. Andere musea die voor de ‘interactieve beleving’-route kiezen zijn eveneens populair; NEMO Science Center (~600.000) en Naturalis (~400.000). Het is zodoende een goede methode om bezoekersaantallen te vergroten.
Classic Beauties in de Hermitage
In de Amsterdamse Hermitage kan deze ontwikkeling ook worden geobserveerd. Het museum kent een hoop ruimtes waarin de kunst wordt gepresenteerd aan de witte muren of in vitrines. Het is echter in tijdelijke tentoonstellingen dat de Hermitage afstand neemt van deze traditionele stijl.
Traditionele ‘whitebox’ in de Hermitage
In de nieuwe tentoonstelling Classic Beauties is dit vrij duidelijk. Classic Beauties staat in het teken van de kunst van neoclassicistische kunstenaars als Canova en Mengs. Deze kunstenaars werden aan het einde van de 18e eeuwe geinspireerd door opgravingen in Italië. Ze wilden de schoonheid van kunstenaars uit de Oudheid nabootsen en zelfs overtreffen. De tentoonstelling Classic Beauties bestaat uit een hoop beelden en schilderijen van deze kunstenaars, en enkele objecten uit die tijd.
De collectie kunstwerken en objecten, in bruikleen van de Hermitage in Sint Petersburg, wordt gepresenteerd in de vorm van een verhaal: de Italienische Reise van schrijver Wolfgang Goethe. Aan het einde van de 18e eeuw trokken veel jongeren en kunstenaars naar Italië om Romeinse opgravingen te bekijken. Bezoekers van Classic Beauties leggen deze reis ook af. Eerst komen ze in meerdere kleinere ruimtes waar verschillende kunstwerken zijn opgesteld. Het zijn mooie ruimtes, elk met zijn eigen kleur, maar het is duidelijk dat dit niet de belangrijkste plekken van de reis zijn. Die volgen na een scherpe hoek in de route.
Een van de kleinere voorruimtes van Classic Beauties.
Bezoekers komen terecht in een groot voorportaal. Het plafond ligt veel hoger en de ruimte is dim verlicht. Langs de muren hangen levensgrote schilderijen zoals het Oordeel van Paris (1757) van Mengs. In het midden van de ruimte staat een comfortable bank. Na de bescheidenheid van de kleine ruimtes ervoor is deze ruimte een enorme openbaring. Het is het perfecte opstapje naar de eindbestemming van de reis; de beeldenzaal.
De beeldenzaal is de grootste zaal van de tentoonstelling. De ruimte is ovaal van vorm, en heeft ook een verhoogd plafond. Verspreid over de ruimte staan een tiental beelden van onder andere Canova, die van alle kanten te bekijken zijn. De muren van de ruimte zijn van vloer tot plafond gevuld met een afbeelding die doet suggereren dat de bezoeker zich daadwerkelijk in een binnentuin bevindt. Ook de verlichting is zodanig dat het lijkt alsof er continu wolken overkomen. Door deze dynamische belichting zien de beelden er ook steeds iets anders uit. Tevens zijn ook nergens meer informatiebordjes te vinden. De pure schoonheid van de beelden, met als topstuk ‘De Drie Gratiën’ staat centraal. Het is duidelijk dat het hoogtepunt van de reis is bereikt.
De indrukwekkende beeldenzaal met als topstuk ‘De Drie Gratiën’.
Door allerlei factoren toe te voegen is een echt authentieke beleving gecreëerd. De reis begint klein en bouwt op naar een grote climax waar de bezoeker naar een andere wereld wordt getransporteerd. Speciaal voor de tentoonstelling is ook ruim een uur muziek gemaakt, die te horen is via een audiotour. Hierdoor wordt de bezoeker nog dieper in de beleving geplaatst.
Toch gaat de educatieve functie van het museum niet verloren in Classic Beauties. Informatiebordjes die bij de kunstwerken hangen, gaan tot de details in op achtergronden en context. Hierdoor krijgt de bezoeker toch een hoop informatie mee over het verleden en de totstandkoming van de kunstwerken. Het is nog niet zoals het Spoorwegmuseum, dat op het randje tussen museum en pretpark bungelt, en dat zal de Hermitage waarschijnlijk ook nooit worden. Maar tentoonstellingen als Classic Beauties illustreren hoe ook traditionele musea meer kunnen inzetten op de beleving.
Classic Beauties is zodoende een goed voorbeeld van een transitie waar veel musea mee bezig zijn. Door de beleving centraal te zetten wordt de collectie aantrekkelijker voor een groot publiek. Tegelijkertijd wordt de educatieve waarde van de kunst behouden. Het is een ontwikkeling die goed bij deze tijd past. Met de hoeveelheid en directe toegankelijkheid tot entertainment is er een continu gevecht voor de aandacht van de consument. De inzet op beleving is zodoende een logische ontwikkeling, die vooral het behoud van erfgoed ten goede komt. Het valt nog te bezien hoe deze ontwikkeling in de komende jaren verder zal verlopen. Zou het kunnen dat deze beweging weer de andere kant op gaat?
[1] https://www.museumregisternederland.nl/portals/0/downloads/icom-definitie.pdf
[2] https://userfiles.mailswitch.nl/c/ffdf98bca0938616f79104801e5e8bd8/987-1e00576a1c670e82585c8a873a99511e.pdf
