Ernst Ludwig Kirchner
Na zijn traumatische ervaringen als soldaat in de Eerste Wereldoorlog trok Ernst Ludwig Kirchner, die in 1905 een van de oprichters van ‘Brücke’ was geweest, zich noodgedwongen terug in een sanatorium in Davos. Eerder had hij zich met zijn werk gericht op de stranden van de Oostzee en de visvijvers van Moritzburg, daarna schilderde hij voornamelijk het nacht- en stadsleven van Berlijn. In de jaren twintig werden de bergen het belangrijkste onderwerp van zijn kunst.
Een stilistische verandering in Kirchners werk uit die tijd betreft zijn palet. In Davos werden de kleuren helderder en meer uitgesproken. Hij gebruikte ze onder meer als compositorisch element om het contrastrijke licht- en schaduwspel van het hooggebergte weer te geven. Ten opzichte van de hoekigheid die de schilderijen uit zijn Berlijnse jaren kenmerken, waarmee hij zijn fascinatie voor het moderne stadsleven uitdrukte, werd zijn werk in Davos bovendien zachter van vorm. In 1921 schreef hij (onder pseudoniem) over deze stijlwisseling: “De zuivere lucht van de bergen bracht mij tot deze kleurstelling. Men kan aan de schilderijen de geleidelijke ontwikkeling volgen. Hand in hand daarmee ontstaat een toename van de getekende vorm en een sterke verandering van proporties. De veranderingen in vorm en proporties zijn niet willekeurig, maar bedoeld om de geestelijke expressie groot en indringend te laten zijn, en de kleuren weer te geven in de mate die nodig is voor deze expressie. Ook de kleur is niet natuurgetrouw, maar volgt uit het doel dat de schilder met zijn weergave nastreeft. In combinatie met de andere kleuren van het schilderij vormt zij een soort klank die de belevenis van de schilder uitdrukt. De weergave van de kleur loopt parallel aan die van de vorm. Er is licht noch schaduw. Slechts de kleuren in hun samenspel geven de belevenis weer.”
Een goed voorbeeld van de wijze waarop Kirchner zijn ervaringen als het ware liet samensmelten met het landschap is het schilderij De kloof van rond 1920. Markus Mascher schreef over dit werk: “Bij het uitzicht over ‘der Tobel’ (de kloof), een trechtervormig toelopend dat met een nauwe, kloofachtige uitgang, kiest Kirchner bewust een standpunt dat hem een totaalbeeld van het landschap geeft, dat kan worden opgevat als symbool van zijn innerlijke ervaring na zijn verhuizing naar de Zwitserse bergen.” Mogelijk heeft Kirchner een gevoel van vrijheid beleefd toen hij zich openstelde voor de natuur. De kloof is in dat geval dus een symbool geworden van het gevoel van de kunstenaar, van zijn persoonlijke natuurbelevenis, op een manier zoals Kirchner hierboven beschreef. Na jaren van depressie, veroorzaakt door de verschrikkingen van de Eerste Wereldoorlog, ging het na 1920 wat beter met de schilder en vond hij in de Zwitserse bergen nieuwe kracht om te proberen aan de kwellingen in zijn binnenste te ontsnappen. Er helemaal aan ontkomen, deed hij echter nooit. In 1938 pleegde Kirchner zelfmoord in Davos.
Een ander schilderij dat laat zien hoe Kirchner zijn innerlijk projecteerde op de buitenwereld is Bospad in de bergen. Lange tijd is gedacht dat het in 1925 werd gemaakt, maar op basis van een foto is het doek te dateren op 1919. Kirchner had overigens de gewoonte om zijn werk vroeger te dateren, om zogenaamd zijn tijd vooruit te zijn. Net als bij De kloof vond hij voor dit schilderij zijn onderwerp in de directe omgeving. Het bospad in de bergen dat hij hier weergaf, liep tussen het ‘Huis tussen de lariksen’, waar hij van oktober 1918 tot eind 1923 woonde, en de zogeheten ‘Stafelalp’, waar hij werkte van 7 augustus tot 19 september 1919. De kleuren en vormen van zowel van zowel Bospad in de bergen als De kloof komen voort uit Kirchners persoonlijke, individuele beleving van de natuur. De landschappen zijn een ‘psychogram’ van zijn ziel, oftewel zielslandschappen in de ware zin van het woord.
