De Museumrobot van het Van Abbe Museum
MuseumTV staat voor het bereikbaar maken van musea voor iedereen. Ook de musea zelf willen meegaan met hun tijd en proberen een zo breed publiek te bereiken: middels hippe apps, hoogwaardige techniek en interactieve publieksprogramma’s. Maar ook inhoudelijk worden er belangrijke vernieuwingen doorgevoerd. Het Van Abbe Museum, een museum in moderne en eigentijdse kunst in Eindhoven, loopt in beide gevallen voorop. Maar hoe gaat dat precies in zijn werk? En hoe zorg je dat je niet alleen een beperkte groep mensen aantrekt? Wij van MuseumTV besloten Loes Janssen, verantwoordelijk voor ‘public mediation’ in het Van Abbe museum, hier over te interviewen.
Niet iedereen heeft fysiek toegang tot een museum, omdat ze bijvoorbeeld minder mobiel zijn, in een ziekenhuis liggen of in een ander land wonen. Het Van Abbe Museum heeft daar creatieve oplossingen voor bedacht onder het ‘Special Guests Program’. Denk bijvoorbeeld aan een Museumrobot die je op afstand kunt besturen en aan een speciale mobiele app. Ook zijn ze bezig met het ontwikkelen van een prikkelarm bezoek voor mensen die niet te veel visuele prikkels kunnen verdragen. Verder organiseert het museum speciale rondleidingen voor mensen met afasie (een taalstoornis als gevolg van bijvoorbeeld een herseninfarct) en mensen met Alzheimer, waarbij vooral het lange termijn geheugen wordt aangesproken.
Het Van Abbe Museum speelt ook in op keuze en interactiviteit: in het Van Abbe Museum krijgen mensen bijvoorbeeld de kans om zelf een tentoonstelling samen te stellen! Scholieren mogen een videoclip maken bij een schilderij of een schilderij zoeken bij een zelfgekozen nieuwsbericht uit de krant. Ook wordt er bewust gekeken naar bepaalde vooronderstellingen en criteria die bezoekers meenemen naar het museum.
Een van de pijlers van het Van Abbe Museum is verder het project ‘Queering the collection’, dat in tegenstelling tot wat veel mensen vermoeden niet alleen het opnemen van de LHBT gemeenschap is, maar veel breder getrokken mag worden. Queer in de meer letterlijke zin: anders, tegendraads. Op deze manier wordt een brede groep betrokken bij het museum.
# Loes Janssen, wat is volgens jou het primaire doel van een museum? “Onze directeur, Charles Esche, spreekt vaak over: ‘Imagine the world otherwise’ (‘probeer de wereld eens anders voor te stellen’). Een museum prikkelt je verbeeldingskracht, geeft je nieuwe perspectieven en inzichten om zo andere mogelijkheden te zien. Dit gebeurt niet door alleen naar kunst te kijken, maar ook door actief met elkaar in gesprek te gaan. Met kunst als katalysator kan een bijzonder gesprek op gang komen waar we veel (van elkaar) kunnen leren en voorbij onze eigen inzichten kijken. Meer verbeelding, meer mogelijkheden en wellicht meer empathie.”
# Hoe komen dit soort projecten tot stand? Kijken jullie naar marktonderzoek en wetenschappelijk publicaties of hebben jullie direct contact met de beoogde doelgroep? “Een van onze collega’s, Daniel Neugebauer [van de afdeling marketing], kwam bij ons werken en had veel ervaring opgedaan met senioren projecten in Kunsthalle Bielefeld. Dit viel samen met een verzoek vanuit het Stedelijk in Amsterdam om onze schouders te zetten onder de zogenaamde ‘Onvergetelijk’ projecten. Een project voor mensen met Alzheimer en hun mantelzorgers. Het werken met en voor een bijzondere doelgroep smaakte naar meer, waardoor we de kans schoon zagen om via de BankGiroLoterij geld aan te vragen voor ons Special Guest programma. We waren super blij dat we honorering kregen voor ons voorstel en toen gingen we aan de slag, sámen met de beoogde doelgroep. Zij wezen ons er op dat we vanuit ons perspectief een aantal aannames gedaan hadden die niet klopten, zo werd maar weer eens helder dat je niet voor iemand moet spreken, maar ze zelf aan het woord moet laten.
# Werk je hiervoor samen met andere afdelingen? “Bij het ‘doorvoeren’ van de Special Guest projecten in het museum staat samenwerking van de diverse afdelingen voorop: de mensen bij de kassa en gastheren en vrouwen moeten goed op de hoogte zijn van diverse behoeften (zij leren ook basis gebarentaal), curatoren moeten rekening houden met de toegankelijkheid van de tentoonstellingen, de website dient aangepast te worden, en ga zo maar door. Een toegankelijk museum wordt een inclusief museum, waarin iedereen welkom is met zijn eigen verhaal.”
Loes Janssen van het Van Abbe Museum
# Welke (buitenlandse) musea inspireren je op dit vlak en waarom? Werken jullie samen met andere musea? “We werken intensief samen met Stedelijk Museum in Amsterdam wat betreft het ‘Onvergetelijk project’ en het uitrollen hiervan. Daarnaast zijn we aan het kijken of dit ook mogelijk is op een breder vlak voor het gehele Special Guest project. Daarnaast maken we onderdeel uit van het l’Internationale Netwerk. In dit netwerk werken we samen met diverse Europese musea waarbij we kennis, kunde en collecties onderling uitwisselen.”
# Wat doen jullie om een zo breed mogelijk publiek te trekken? Waarom is het volgens jou belangrijk om meer samen te werken met het publiek in plaats van een top-down benadering? “Mijn collega Christiane Berndes, de conservator van de collectie, zei in 2015: ‘We weten dat het verhaal dat vertelt wordt door een museum per definitie incompleet is. We nodigen mensen uit om hun verhalen hier aan toe te voegen. Op deze manier wordt onze collectie verrijkt door verschillende perspectieven.’
# Wat kunnen musea leren van een ‘disneyfied’ museum als het Spoorwegmuseum in Utrecht, zonder hun eigen identiteit te verliezen? “Denken in verhalen in plaats van objecten.”
# Waar zie je nog groei- en innovatiemogelijkheden? “Volgens mij zitten er grote groeimogelijkheden in het opbouwen van een dynamisch netwerk dat op een gegeven moment het museum ziet als een thuishaven en deze gebruikt om hun eigen ideeën en onze verhalen verrijken. Waar zij zelf naar toe komen met hun eigen netwerk en zelf activiteiten organiseren.”
# En wat zou jouw droomproject zijn als budget geen issue zou zijn? “Een daadwerkelijk inclusief en holistisch museum, waar we allemaal genoeg tijd en middelen hebben om projecten goed met elkaar te verbinden en meer gebruik te maken van de mogelijkheden. Wij hebben nog genoeg ‘goud’ op de planken liggen dat we aan kunnen boren, mits we genoeg handjes en voetjes zouden hebben.”
Steven ten Thije, conservator in het Van Abbe Museum schreef in dit kader het essay Het geëmancipeerde museum in opdracht van het Mondriaan Fonds. Hij stelt dat we moeten leren van de bezuinigingen van Halbe Zijlstra en de opkomst van Trump, Le Pen en Wilders. In het NRC artikel ‘Musea moeten richten op niet-blank, niet hoogopgeleid publiek’ van 7 december 2016 merkte hij het volgende op:
“In hun streven om de bezoekersinkomsten verder te verhogen, proberen musea dezelfde witte, hoogopgeleide bezoekers te verleiden om nog een keer te komen. Niet de mensen die nooit naar het musea komen. Zo ontstaat een onoverbrugbare kloof tussen de PVV-stemmer en de museumbezoeker. (…) Kritische kunst wordt nog maar alleen bekeken door een progressieve blanke bovenlaag.”
Het Van Abbe Museum heeft hier prioriteit aan gegeven en bijvoorbeeld projecten ontwikkeld in een achterstandswijk in Eindhoven om verbinding te vinden met zowel PVV stemmers als mensen met een migratieachtergrond. Ook de organisatie van de musea zelf zou een betere weerspiegeling moeten gaan vormen van de maatschappij. Er valt landelijk nog veel te winnen, maar er worden grote stappen gezet om het bezoeken van een museum een ervaring voor iedereen te maken.
