Vandaag werden de in 2002 gestolen Van Gogh schilderijen Zeezicht bij Scheveningen en Uitgaan van de Hervormde Kerk the Nuenen met trots opnieuw gepresenteerd in het Van Gogh Museum in Amsterdam. Museumdirecteur Axel Rüger en demissionair minister Jet Bussemaker van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap presenteerden de werken aan de aanwezige pers. MuseumTV was daar uiteraard ook bij!
Het verhaal van de diefstal in 2002 leest haast als een spannend jongensboek: de dieven bestegen het museum met een ladder en wisten in minder dan vier minuten een raam in te tikken en de schilderijen uit hun lijsten te roven. Er is echter weinig romantisch aan het verhaal: de dieven leken zich niet te realiseren dat ze belangrijk cultureel erfgoed in handen hadden en waren, zoals Bussemaker benadrukte, enkel uit op “cold hard cash”. De rovers waren eigenlijk uit op de beroemde Zonnebloemen, maar deze bleek te goed beveiligd en De Aardappeleters was te groot voor het raamgat. Dat het niet om kenners ging bleek wel uit de keuze voor deze werken, omdat de dieven vonden dat ze er duur uitzagen vanwege de dikke verf.. Veertien jaar later, in September 2016, werden de kunstwerken per toeval ontdekt tijdens een inval bij de Napolitaanse Camorra – de lokale maffia. De Guardia di Finanza was eigenlijk op zoek naar drugs. Conservator Nienke Bakker nam vervolgens onopvallend het vliegtuig naar Italië om de twee werken te identificeren. De daders zijn inmiddels berecht en veroordeeld. Directeur Axel Rüger merkte voorafgaand aan de persconferentie al op hoe bijzonder het is dat de schilderijen een half jaar na de vondst alweer in het museum hangen. Dit kon bewerkstelligd worden door een effectieve samenwerking tussen de Italiaanse en Nederlandse instanties op het gebied van justitie, politie en erfgoed.
Bussemaker stelde gerustgesteld te zijn dat dit publieke culturele erfgoed – dat volgens haar toebehoort aan iedereen – nu eindelijk weer op de juiste plek hangt. Ze was blij dat haar jonge dochter de werken eindelijk zal kunnen bewonderen. Museumdirecteur Rüger benadrukte dat dit een “ongelofelijk bijzondere dag is, het einde van een donker hoofdstuk”. Hij grinnikte toen hij zei dat de onverwachte vondst van de schilderijen er voor gezorgd had dat het museum in eerste instantie geen budget had voor de terugkeer en restauratie van de werken. Hij bedankte in dit kader o.a. het ministerie van Bussemaker, het Van Gogh Fonds, de BankGiro Loterij, Van Lanschot Bankiers, Bulgari, Kikkoman, Heineken en Hilton. Het toont aan hoe commerciële bedrijven op een effectieve manier kunnen bijdragen aan het preserveren en presenteren van cultureel erfgoed.
Zeezicht bij Scheveningen (1882) (links) en Uitgaan van de Hervormde Kerk the Nuenen (1884) (rechts)
Het werk Zeezicht bij Scheveningen (1882) is bijzonder omdat het het enige schilderij is dat het museum bezit uit de periode 1881-1883, toen Van Gogh werkzaam was in Den Haag. Hij maakte slechts twee zeegezichten in Nederland en het is bovendien één van de eerste schilderijen die van Van Gogh zonder zijn leermeester Anton Mauve maakte.
Uitgaan van de Hervormde Kerk the Nuenen (1884) is een aanwinst omdat het een sterk persoonlijk werk is. Van Gogh schilderde het voor zijn moeder. Zijn vader was werkzaam als predikant in de afgebeelde kerk, hetgeen waarschijnlijk bepalend is geweest voor de keuze van het onderwerp van het schilderij. In 1885, een jaar na het overlijden van zijn vader, voegde Vincent de figuren op de voorgrond toe: in lange rouwdoeken.
De eerste restauratieonderzoeken wezen uit dat de werken uit de vroege periode van Van Gogh in relatief goede staat verkeren. Uitgaan van de Hervormde Kerk the Nuenen heeft enkel wat kleine krasjes in het vernis en wat beschadigingen aan de rand. Het al vaker gerestaureerde Zeezicht bij Scheveningen heeft wat meer te verduren gehad, met name tijdens de roof. Er ontbreekt een hoek aan de linkeronderkant en er is sprake van afgebrokkelde verf aan de randen. De schilderijen zijn tot 14 mei te zien in het Van Gogh Museum, in de vorm waarin ze gevonden zijn: zonder lijsten. Daarna zullen ze uitgebreid gerestaureerd en opnieuw ingelijst worden, dus grijp snel uw kans!
