Op dit moment is de tentoonstelling Robert Mapplethorpe, een perfectionist te zien in de Kunsthal Rotterdam. Maar wie was Robert Mappelthorpe eigenlijk? Wat maakt dat hij tot op de dag van vandaag gezien wordt als een van de meest beroemde, invloedrijke en toonaangevende fotografen?
De in 1946 geboren Amerikaanse fotograaf Robert Mapplethorpe heeft in zijn korte leven – hij werd 42 jaar – een indrukwekkend oeuvre opgebouwd van ruim twintigduizend foto’s. Mapplethorpe was vooral bekend van zijn portretten (vaak van andere beroemdheden zoals Patti Smith, Andy Warhol en Grace Jones), bloemenfoto’s van voornamelijk lelies en orchideeën en zijn homo-erotische foto’s.
Het is met name de laatste categorie waar de meeste mensen aan denken wanneer zij de naam ‘Mapplethorpe’ horen: de treffendezwart-wit foto’s met controversiële onderwerpen. De foto’s die mensen een beeld bood in de underground BDSM gay-scene in jaren 70 New York of in Mapplethorpe’s loft waar zijn persoonlijke avontuurtjes plaatsvonden.
Robert Mapplethorpe – Joe, NYC (1978)
Zwart-wit foto’s vs. kleurenfoto’s
Praktisch heel Mapplethorpe’s oeuvre is in zwart-wit geschoten – op een paar bloemen foto’s na. Dit is met name interessant gezien de status van zwart-wit foto’s en het feit dat Mapplethorpe ook zijn controversiële en riskante onderwerpen uitsluitend in zwart-wit maakte. Destijds stonden kleurenfoto’s namelijk bekend als “goedkoop” en werden deze vanuit de kunstwereld meer gezien als iets voor de reclamewereld. Zwart-wit foto’s konden echter wel als kunst beschouwd worden – ook al stond fotografie als kunstvorm nog in de kinderschoenen. Door zijn seksueel getinte foto’s ook uitsluitend in zwart-wit te schieten, verhefte hij zijn controversiële beelden dus tot kunst. En dat in een tijd waar homoseksualiteit nog niet algemeen geaccepteerd werd.
Maatschappelijke relevantie
Na Mapplethorpe’s dood veroorzaakten zijn foto’s een hoop tumult. De aidsepidemie wakkerde de homohaat stevig aan. Mapplethorpe’s werk werd ingezet bij de zogenaamde Culture Wars; de strijd tussen conservatieve, weinig tolerante krachten en de meer liberale elite die artistieke en democratische vrijheden hoog in het vaandel hadden. Kunstcriticus Edo Dijksterhuis stelt in Museumtijdschrift dat met het oog op de recente Amerikaanse verkiezing de kloof tussen links en rechts weer terug is. Gezien de maatschappelijke ontwikkelingen is het werk van Mapplethorpe dus relevanter dan ooit.
Veel Amerikanen waren er al bang voor en nu lijkt het dan ook echt te gaan gebeuren: grootschalige bezuinigingen op kunst en cultuur. Toen president Donald Trump donderdagochtend zijn eerste federale begrotingsplan presenteerde stelde hij voor om de National Endowment for the Arts (NEA) (de nationale schenkingen ten behoeve van kunst) en de National Endowment for the Humanities (NEH) (de nationale schenkingen ten behoeve van de geesteswetenschappen) volledig af te schaffen. Ook wil Trump de Corporation for Public Broadcasting – het publieke omroepbestel – schrappen. Hieruit worden onder andere diverse radiozenders en de televisiezender PBS (die vaak BBC series uitzendt) gefinancierd.
Hoewel het in totaal om zo’n 300 miljoen dollar gaat (ruim 278 miljoen euro) is dat maar een klein percentage van de 1,1 biljoen dollar ($1.100.000.000.000) die de NEA en NEH fondsen jaarlijks samen tot hun beschikking hebben. Toch heeft een verschil van 300 miljoen dollar grote gevolgen voor de talloze kunstenaars, schrijvers en wetenschappers die (deels) afhankelijk zijn van dergelijke schenkingen. Bovendien geeft de president hiermee ook een belangrijk signaal: cultuur is voor hem niet belangrijk. Het is de eerste keer dat een Amerikaanse president heeft gepleit voor een volledige afschaffing van de nationale schenkingsfondsen sinds de oprichting door president Lyndon B. Johnson in 1965. Johnson stelde destijds dat iedere “ontwikkelde beschaving” kunst, de geesteswetenschappen en culturele activiteiten op waarde moet schatten. Toch besteedt Amerika aanmerkelijk minder aan kunst en cultuur dan veel andere rijke landen: minder dan 0,1 procent van de totale federale uitgaven.
Toch is de uitspraak van president Trump vooralsnog voornamelijk symbolisch; het is richtinggevend maar heeft nog geen directe consequenties aangezien het Amerikaanse Congres (de Senaat plus het Huis van Afgevaardigden) verantwoordelijk is voor het uiteindelijke federale begrotingsplan. Ook is er veel kritiek op andere elementen van het begrotingsplan. Toch is het een zorgelijke situatie aangezien de Republikeinen op dit moment zowel het Witte Huis beheersen als een meerderheid in het Congres. Een democratische meerderheid in het Congres was bijvoorbeeld een belangrijke reden voor het feit dat het president Reagan in de jaren ’80 niet lukte om strenge bezuinigingsmaatregelen door te voeren. Conservatieve Republikeinen pleiten al langer voor minder overheidsbemoeienis, ook op dit vlak. Toch is het – in tegenstelling tot wat sommige Amerikaanse politici beweren – eenvoudig niet waar dat de door de fondsen gefinancierde projecten alleen gericht zijn op de liberale Democratische elite. William D. Adams, voorzitter van de geesteswetenschappen afdeling van het NEH, noemde in dat kader onder andere theaterprojecten voor veteranen uit Irak en Afghanistan met PTSS. Het protest dat is ontstaan toen duidelijk werd dat Trump weleens dergelijke maatregelen zou kunnen gaan voorstellen is vanwege de Republikeinse meerderheid dan ook in belangrijke mate gericht op de Republikeinen die de beslissingen hierover zullen gaan nemen.
In Nederland vormen kunst en cultuur ook een lastig punt op de politieke agenda sinds het uitbreken van de economische crisis. De beruchte bezuinigingen à 200 miljoen euro uit de mouw van Halbe Zijlstra – die een “cultuuromslag in de cultuur” wilde inzetten in plaats van een “overheidsinfuus” voor kunst en cultuur – zorgden in 2011 voor grootschalige protestacties vanuit de culturele sector. Maar wat zeggen de verkiezingsprogramma’s nu, na zes jaar bezuinigen? De PVV (20 zetels) noemt het onderwerp in het beruchte 1 A4 tellende partijprogramma in een enkele zin: “Geen geld meer naar ontwikkelingshulp, windmolens, kunst, innovatie, omroep enz”. Maar dat is meteen de enige partij die zich hier zo uitgesproken over uitspreekt. Pas bij het doorrekenen van de programma’s wordt duidelijk dat de VVD (33 zetels) als grootste partij geen extra geld wil reserveren voor kunst en cultuur, met een sterk geloof in marktwerking waarbij subsidies zo ingezet moeten worden “dat met dezelfde hoeveelheid geld, meer cultuur tot stand kan komen”. Ook de SGP (3 zetels) kiest voor marktwerking terwijl de ChristenUnie (5 zetels) in eerste instantie 100 miljoen uit lijkt te willen trekken voor kunst en cultuur. Maar in de praktijk is dat een hele specifieke vorm van monumentenzorg: het onderhoud van Nederlandse kerken. Ook pleiten de rechtse partijen voor bezuinigingen op kunstonderwijs. D66 (19 zetels) en alle linkse partijen hechten in die zin meer waarde aan kunst en cultuur, hoewel alleen de PvdA (9 zetels) specifieke cijfers noemt (100 miljoen euro voor kunst en cultuur en 100 miljoen euro voor de publieke omroepen). De SP (14 zetels) en de Partij voor de Dieren (5 zetels) pleiten voor versterkende maatregelen, waaronder een vaste dag per week waarop rijksmusea gratis bezocht mogen worden. De SP zet in op een Nationaal Historisch Museum. GroenLinks (14 zetels) en D66 willen het bestaande subsidiestelsel flink onder handen nemen. D66 zet zich ook in voor o.a. digitalisering van cultureel erfgoed en het versterken van de inkomenspositie van kunstenaars.
Wat betreft de publieke omroepen zien we iets vergelijkbaars in de rechtse regionen. Na doorrekening van de verkiezingsprogramma’s bleek dat vooral rechtse partijen als VNL, de SGP, FvD en PVV sterk willen gaan bezuinigingen op het publieke omroepbestel, waarbij de SGP 500 miljoen wil schrappen en VNL (0 zetels) zelfs 700 miljoen. Partijen als de PVV en FvD (2 zetels) zijn kritisch, maar waren ook op dit punt weer weinig specifiek in termen van concrete cijfers. Thierry Baudet van FvD wil het publieke omroepbestel ‘saneren’ en stelt voor om na ieder programma de melding “dit programma heeft u €… belastinggeld gekost” te verplichten. Maar ook de VVD propageert een bezuiniging van 300 miljoen euro en wil de omroepen dwingen om vooral efficiënter te gaan werken.
Wat er precies zal gaan gebeuren zal afhangen van het kabinet dat gevormd zal moeten worden na de verkiezingen van deze week: een kabinet bestaande uit de VVD en het CDA, aangevuld met rechtse partijen of juist aangevuld met een van de grootste winnaars van de verkiezingen: GroenLinks?
Het is de missie van MuseumTV om een zo breed mogelijk publiek in aanraking te brengen met kunst en cultuur. Dit doen wij op ons gezamenlijke video on demand-platform voor de Nederlandse musea. Via onze partners brengen wij het platform actief onder de aandacht van het Nederlandse publiek. MuseumTV is onderdeel van Museumtijdschrift.
