Eens in de vijf jaar leeft de hele stad Kassel precies 100 dagen in het ritme van de kunst met de kunstmanifestatie documenta. De documenta wordt gezien als een van de belangrijkste internationale tentoonstellingen van hedendaagse beeldende kunst in Europa.
Wat is de documenta eigenlijk? Wie was de oprichter van deze manifestatie en wat zijn de highlights van deze 14de editie?
Het ontstaan van de eerste documenta
In 1955 richtte Arnold Bode (1900 – 1977) de documenta op. Bode had zelf aan de Kunstacademie in Kassel, Berlijn en Parijs schilderkunst en grafiek gestudeerd en had een grote passie voor Moderne Kunst. Na zijn studie was hij o.a. docent aan de universiteit van Berlijn.
Tijdens het Nazi regime kreeg hij in 1933 een beroepsverbod opgelegd en werd in het begin van de oorlog verplicht als soldaat te dienen. Een verschrikkelijke tijd voor hem. Een geluk bij een ongeluk was het feit dat hij naar Frankrijk moest. Daar lukte het hem om tentoonstellingen te bezoeken van o.a. Picasso.
Hitler stigmatiseerde en verbood de regime kritische en moderne kunst als ‘Entartete Kunst’, kunst die gemaakt wordt door ‘geesteszieken, bolsjewistisch en die door joden besmet is.’ In 1937 organiseerde het regime zelfs een ‘Entartete Kunst’ tentoonstelling in München.
Maar Bode’s passie voor de moderne kunst blijft zijn drijfveer om een wederkerend evenement te organiseren voor de moderne kunst.
En zo wordt het idee van de documenta geboren. Na het einde van de oorlog keert Bode terug naar Kassel en geeft daar opdracht om het door bomaanslagen verwoeste Museum Fridericanium te restaureren. Als een van de oudste musea van Europa was dit voor Bode de juiste plek voor de documenta. In 1955 was het zover: de eerste editie van de documenta ging van start! Deze editie was toen onderdeel van de nationale tweejaarlijkse tuinshow, de zo genaamde Bundesgartenschau. Voor het eerst sinds de ‘Entartete Kunst’ tentoonstelling in 1937 bood documenta een podium aan moderne kunst.
Met deze eerste documenta wilde Bode de oorsprong van de verschillende kunststromingen aan het publiek laten zien: het expressionisme, het futurisme, het kubisme en constructivisme. Met deze keuze maakte Bode een eenduidig en krachtig politiek statement richting het nationaalsocialistische gedachtegoed.
Ondanks zijn politieke engagement, ontbraken radicalere kunststromingen aan deze eerste editie, zoals bijvoorbeeld de maatschappelijk betrokken en zeer kritische kunstbeweging Dada. Ook de latere edities van documenta richtten zich op het herstellen van de ‘Entartete Kunst’. Later verschoof het zwaartepunt steeds meer naar hedendaagse kunst. Het politieke engagement is tot en met vandaag de dag de rode draad van deze intussen internationaal befaamde kunstmanifestatie. Elke 5 jaar trekt documenta meerdere honderduizenden mensen (860 000 in 2012) naar Kassel.
documenta 14: de highlights van deze editie
Ook dit jaar heeft documenta een politieke insteek. Curator Adam Szymczyk koos voor het controversiële thema Learning from Athens. De documenta onderzoekt samen met kunstenaars de relatie tussen Kassel en Athene. Een gedurfde keuze, gezien de vluchtelingenproblematiek en de bezuinigingen die de Griekse overheid moest uitvoeren aan hand van de Europese sancties.
Verschillende activiteiten in de aanloop naar de opening van documenta in Athene op 7 april waren daarom ook gericht op het contact met de bevolking omdat zij de bezuinigingen keihard voelen. Kunsttijdschrift Metropolis M stelt echter dat de documenta in Athene er slechts ten dele in slaagde om deze verbinding echt te maken. Een belangrijke oorzaak hierbij was dat de thematiek toch te ver af staat van de dagelijkse realiteit van de mensen.
Afgelopen zaterdag opende documenta 14 in Kassel. Deze keer toont het Museum Fridericanium niet de kunstwerken die in opdracht gemaakt zijn. Het museum staat symbool voor de verbinding met Athene en toont een deel van de kunstcollectie van het Nationale Museum voor Moderne Kunst in Athene (EMST).
De highlights zijn nu op andere locaties te vinden zoals de Neue Hauptpost, de documenta Halle en de Neue Galerie . Vanuit Nederland hebben de kunstenaars Hans Eijkelboom, Mounira Al Solh en Yael Bartana nieuw werk gemaakt voor deze editie.
The Parthenon of Books
Een directe verwijzing naar de relatie met Athene is in Kassel niet alleen te vinden in het Museum Fridericanium. Een publiekstrekker is namelijk het uit duizenden gedoneerde boeken bestaande The Parthenon of Books op de Friedrichsplatz. De constructie is een model van het Parthenon op de Acropolis in Athene en vormt een directe verwijzing naar de relatie tussen Kassel en Athene, maar ook naar de eerste documenta. Als bezoeker wordt je namelijk gevraagd het Parthenon verder vorm te geven door boeken te doneren die vroeger en nu verboden zijn in sommige landen.
