Japan lijkt aan zijn tweede populariteitsexplosie in de recente geschiedenis bezig. Zo is het toerisme naar Japan de laatste 15 jaar verviervoudigd en dat zal alleen nog maar toenemen tot aan de Olympische Spelen in Tokyo in 2020. De millennials die zijn opgegroeid met het kijken van Dragon Ball Z en gamen op de Nintendo 64 hebben nu de financiële middelen om op reis te gaan naar Japan. Na de enorme economische groei van 1960 tot en medio 1990 werd het land al met fascinatie bekeken en de laatste jaren lijkt dit gevoel weer terug van nooit weggeweest te zijn.
De tentoonstelling ‘Cool Japan’ van Museum Volkenkunde in Leiden komt dus op precies het juiste moment. Wegens succes is de tentoonstelling al verlengd tot en met 29 oktober. MuseumTV sprak met conservator en Japankenner Daan Kok: “De reacties van het publiek waren geweldig. Sommige bezoekers waren zo enthousiast dat ze zelfs meerdere keren kwamen. Nadat het mogelijk bleek om te verlengen besloten we dat dus gelijk te doen.”
Bij entree in het museum worden de bezoekers welkom geheten door beroemde anime (tekenfilms) op een groot, gebogen scherm met daarvoor een paspop in een yukata (kimono voor tijdens de zomer) omringd met allerlei Japanse iconische figuurtjes zoals Hello Kitty en Mario. Kok: “Onze ontwerper kwam met dit idee om het publiek als het ware gelijk te omarmen.”
In dezelfde kamer staat een muur waarop de geschiedenis van anime te vinden is. Deze geschiedenis begint officieel in het begin van de 20ste eeuw. De manga waarop anime gebaseerd is, vindt zijn vroegste oorsprong volgens sommigen echter al in tekeningen (Chōjū-giga) uit de 12e en 13e eeuw. Op een andere muur is het prille begin met tekenfilms zonder geluid tot aan de wereldwijde rage Pokémon uitgebeeld. Kok: “Wat ik leuk vond aan deze muur is om te zien waar de bezoekers beginnen met kijken. Bij de jongere bezoekers is dat natuurlijk vooral bij de plaatjes met Pokémon en de oudere bezoekers slaan eerder aan op bijvoorbeeld de eerste Nintendo.”
Iedereen die wel eens een game speelt kan namelijk ook niet ontkomen aan de Japanse soft power. Japan domineert deze industrie sinds Nintendo met de NES zijn eerste spelcomputer introduceerde. Net als met de geschiedenis van anime wordt deze historie door een tijdlijn met alle Japanse gaming mijlpalen uitgebeeld.
Na deze eerste kamer heeft de bezoeker de vrijheid zelf te kiezen welke kant hij of zij wil gaan. Zo is er bijvoorbeeld een kamer die duikt in de kawaii (kledings)stijl, een ruimte over strijders, van de samoerai van toen tot Sailor Moon van nu en wie de trap opgaat komt de wat duistere anime en horrorfilms (denk aan ‘The Ring’) tegen.
“In Japan komt het vaak voor dat je plotseling van de ene wereld in de andere wereld duikt. Dit effect wilden we ook creëren in onze tentoonstelling. Vandaar dat we ons voornamelijk hebben gericht op de popcultuur. Het échte Japan is natuurlijk niet alleen zoals onze tentoonstelling. In Japan worden ook grijze pakken gemaakt maar dat wordt buiten Japan meestal niet benadrukt. Er is het stereotype dat Japan zo’n gekke tv-shows heeft terwijl het ook daar barst van de saaie tv. Cool Japan gaat dus heel erg over het beeld dat de rest van de wereld heeft van het land, dat vaak binnenkomt via foto’s of anime. We wilden de tentoonstelling daarom zo visueel mogelijk houden.”
Kawaii streetfashion
“Via een Nederlandse journalist die in Tokio woont kwamen we in contact met Kurebayashi Haruka.” Zij is een mode-icoon met ruim 100.000 volgers op instagram in de kawaii (letterlijke betekenis: ‘schattig’, in dit geval: extreem kleurrijke, tekenfilmachtige en kinderlijke) kledingstijl. Kok: “Hij is erg thuis in de streetfashion scene in Japan en stelde voor haar een outfit samen te laten stellen. Hier waren we erg blij mee want nu hadden we iemand uit de scene die haar kleren koopt in Harajuku. Je kan natuurlijk zelf wat spullen bij elkaar rapen maar dit was veel authentieker. Terugkomend op het ‘beeld’ dat wij van Japan hebben: deze stijl is helemaal niet zo populair daar. Het is echter een beeld dat heel erg blijft hangen en mensen buiten Japan zien als ‘typisch Japans’.”
Kurebayashi Haruka
Dat Japan veel invloed op de rest van de wereld heeft is duidelijk, maar hoe is het andersom?
De aparte klik en inspiratie die Oost en West aan elkaar hebben is al eeuwenlang wederzijds. Dit begon al met de schilderkunst dat veel invloed op elkaar had vanaf de 16e eeuw. Ook nu is er nog steeds sprake van een wisselwerking. Kok: “We moeten niet vergeten wat voor gigantische invloed de Westerse wereld op Japan heeft. Zo wordt gezegd over de grote ogen die zo kenmerkend zijn voor anime juist van Betty Boop afkomt. Cosplay zou dan weer afkomen van de trekkies die erg fan waren van Star Trek en deze outfits droegen tijdens fanbijeenkomsten.” Kortom, Japan neemt vaak dingen uit het Westen over, brengt verbeteringen toe waardoor mensen het uiteindelijk gaan associëren met Japan.
Aanraders voor musea in Japan
Welke musea moet je echt bezoeken wanneer je naar Japan gaat? Volgens Kok zijn er twee musea die je niet kunt missen. ‘Ten eerste is dat het International Manga Museum, wat een groot archief is van alle manga.” Ten tweede raadt Kok het Edo-Tokyo museum aan: “Dit museum vertelt alles over de ontwikkeling van Edo, dat later veranderde in Tokyo, in een periode waarin Japan erg beperkt open stond voor buitenlandse bezoekers.”
Wat is de toekomst van de tentoonstelling?
Voor wie geen verre reis naar Japan kan veroorloven zit er dus niks anders op dan een bezoekje aan Cool Japan te wagen. Gelukkig zal de tentoonstelling na afloop verhuizen van Museum Volkenkunde naar het Tropenmuseum. Kok: “Dit zal ook weer een paar interessante uitdagingen met zich meebrengen zoals een ander soort publiek. Naar het Tropenmuseum in Amsterdam zullen bijvoorbeeld meer toeristen komen dan in Leiden. Ook zal de indeling anders moeten. Het Tropenmuseum is een heel ander gebouw met een andere tijdelijke tentoonstellingsruimte. Ook zal een deel van de collectie vervangen worden vanwege lichtgevoeligheid. Maar dat zijn juist mooie uitdagingen voor de volgende versie van onze Cool Japan-tentoonstelling.”
Een extra excuus voor alle liefhebbers om de tentoonstelling nóg een keer te bezoeken dus. Cool Japan! is te zien tot en met 29 oktober in Museum Volkenkunde Leiden.
